Ureuëng Salar

Salar

Ureueng Salar lam uroe raya Nawruz
Jumeulah
104,503 (keunira thon 2000)
Wilayah
China: propinsi Qinghai, Gansu, Xinjiang
Bahsa
Salar
Agama
Islam

Ureuëng Salar (Bahsa Salar: Salar, Bahsa Tureuki: Salar, Bahsa China: 撒拉族, Pinyin: Sālāzú) nakeuh ureueng nyang meucabeung nibak ureuëng Turki Oghuz nyang lughatjih paléng toë ngon ureuëng Turuki bak nanggroë Turuki. Ureueng nyoë nakeuh saboh sukèë nibak 56 sukèë nyang geupeusah lé kuwasa Rèpublik Rakyat China. Sukèë nyoë meubileuëng 104.503 droë bak peusipé akhé nyang geupeugèt bak thôn 2000, sukèë nyoë udép bak Propinsi Qinghai (bak Wilayah Otonomi Salar Xunhua 循化撒拉族自治縣 deungon Wilayah Otonomi Sukèë Hui Hualong 化隆回族自治縣 ) Propinsi Gansu (bak Wilayah Otonomi Sukèë Bonan, Dongxiang, ngon Salar 積石山保安族東鄉族撒拉族自治縣) ngon Propinsi Xinjiang (bak Wilayah Otonomi Kazakh Ili 伊犁哈薩克自治州). Èndatu sukèë nyoë nakeuh ureuëng Turki Oghuz nyang geupinah-pinah nyang dudoë meukawén deungon sukèë-sukèë Tibet, China Han, ngon Hui. Sukèë nyoë nakeuh sukèë nyang udép geumeulampôh, geupeujeut ayah seubagoë ulèë di ai, ngon meu’ugama Islam.

Taréh

Wilayah ureueng Salar di Propinsi Qinghai, barat baroh China

Nibak haba reusam Salar, ureuëng Salar nakeuh aneuk cucoë sukèë Turk Oghuz di Tureuki Saljuq. Narit Salyr meuhareutoe “ureuëng nyang barangkapat mantöng sabé geu’ayön peudeung, tumbak, ngon palèë” . Watèë masa Tang, sukèë Salyr udép bak wilayah sagoë ceuë China, oh dudoë geupinah u barat u Asia Teungoh.

Dua syédara Haraman ngon Ahman, èndatu sukèë Salar nyang na jinoë phôn tinggai bak wilayah Samarqand. Dua syédara nyoë dilèë geupeumulia atawa geupeu’ampôn lé rakyat nibak meuseujid-meuseujid wilayah nyan, oh dudoë duwa syédara nyoë geudéngki lé raja ngon ulèëbalang wilayah nyan nyang keuneuleuh jih nakeuh raja nyan geusèksa duwa droë nyoë. Aleuh nyan, 2 droë nyoë deungon 18 droë nyang seutia ngon awak nyan geuwèh deungon cara geupuduëk tanoh, ië di nanggroë, ngon Mushaf bak saboh unta, seubagoë peutunyok jalan u timu, geumita wilayah baro mangat tinggai han pinah lé. Awak nyan geujak rod siblah tunong gunong-gunong Tian Shan bak ceulah Jiayuguan aleuh nyan geujak cit rod wilayah Suzhou, Ganzhou, Ningxia, Qinzhou, Gangu, oh dudoë geupiyoh bak Ganjiatan (lam Wilayah Xiahe jinoe).

Aleuh nyan na lom 40 droë nibak Samarqand nyang geuseutöt tanda gaki kawôm nyang ka leupah away – awak nyoë geujak rod barôh Tian Shan sampoë geutamöng u Qinghai. Awak nyoë geujak rod ranto Qinghai ngon Hunan u Wilayah Guide jinoë, 12 droë dari awak nyan tinggai di sinan. 28 droë teuk mantöng geujak lom laju ngon dudoë meurumpok deungon awak Haraman bak wilayah Ganjiatan, lheuh nyan kawôm nyoë geujak lom u Wilayah Xunhua (nan wilayah jih jinoë). Oh ka jula, unta awak nyan geupluëng, teuma awak nyoë geumita unta nyan ngon sulôh. Singoh jih, awak nyoë geu’ék u saboh glé nyang na thoë di sinan mangat jeuët kalon hoë ka unta nyan geupluëng. Aleuh geutrön, awak nyoë geukalon tanoh disinan leupah basô ngon geupiké gèt tinggai di sinan. Si’at aleuh nyan, awak nyoë meurumpok mata ië ngon geukalon unta nyang gadoh nyan ka geuduk di binèh ië. Awak nyoë cok tanoh ngon ië di sinan ngon geukèra, dari sinan keuh awak nyoë teupeu bahwa tanoh ngon ië jih saban lagèë tanoh ngon ië nyang geumèë lé awak nyan di Samarqand. Dua kawôm nyoë dudoë tinggai bak Wilayah Xunhua nyoë. Masa meugantoë, awak nyoë meucawoe deungon sukèë Tibet, Hui, China Han, ngon Mongol nyang ka away na di sinan, awak nyoe keuneulheuh jih jeuët keu sukèë Salar jinoë.

Bak masa prang Genghis Khan, sukèë nyoë geuturi deungon nan sukèë Salyr dari Khurasan. Sidroë ulèë balang Salyr geuseutuju panglima-panglima jih Aqman ngon Qaraman jeuët keu teuntra nyang geubayeuë bak laskar prang Mongol. Bak haba nyoë, sukèë Salyr Turkmen nyoë geupinah sabab teuntra Mongol ka geupeuhancô Keurajeun Khwarizm. 40 thôn oh lheuh Genghis Khan kuasa ateuh Khwarizm, panglima Salyr Aqman ngon Qaraman geuseutöt prang Genghis Khan geukeupông Diaoyu nibak Sichuan, saboh kuta kong bak masa Song.

Alam Sukèë Salar

Bak thon 1781, teuntra Qing geusrang sukèë Salar nyang geubeurontak nyang haséjih jeuët keu bala keu Salar. Trök 40% di bileuëng mandum sukèë Salar watèë nyan maté bak prang nyan. Kira jih 1/3 di bileuëng sukèë Salar jeuët peugah haba lam bahsa droëjih. Le ureuëng Salar nyang jeuët geumarit bahsa Tibet ngon bahsa China. Bahsa nyoe na nyang peugah meuhubong ngon bahsa Turkmen.

Adat reusam

Bajèë sukèë Salar leupah saban deungon sukèë-sukèë Muslém la’én bak wilayah nyan. Awak agam jih meujanggôt ngon geungui bajèë putéh ngon kupiah putéh atawa itam. Awak inong mantong muda Salar nyang goh meukawén biasa geungui bajèë China ngon warna trang. Nyang ka meukawén geungui ija tôp ulèë wareuna itam atawa putéh.

Sukèë Salar ka na bak Propinsi Qinghai di masa Yuan. Meuabad-abad sukèë nyoë mantöng geupeulara bahsa Oghuzjih nyang leupah that saban ngon bahsa Turkmen nyang geumarit bak Qaraqum.

Reusam sukèë Salar brat meuhubông ngon tarèkat Naqshabandiyah dari jiran awak nyoë, sukèë Hui. Jinoë, le reusam teumadôn nomad Turkmen nyang ka gadoh, musik Turkmen pih hanjeuët le geupeulaku. Ureuëng Salar nyang leubèh sekulèr ka geucok cit gaya musik Tibet atawa Moghol (sukèë Muslém Mongol nibak Qinghai) bak gaya musik droë.

Bahsa

Bahsa Salar na dua boh lughat rayek. La’én jih nakeuh bak nyang saboh meucawoë peungarôh bahsa Tibet, saboh teuk peungarôh bahsa China, la’én-la’én lom nakeuh peungarôh bahsa Uyghur ngon Kazakh. Cit 1/3 dari bileuëng sukèë Salar nyang geumarit bahsa droëjih. La’én di bahsa China, Salar geupeugah haba cit lam bahsa Tibet. Bahsa Salar jeuët geutuléh, bah that pih meunan bahsa teumuléh jareuëng geungui. Bahsa nyoë na cit nyang geupeugah meuhubong ngon bahsa Turkmen.