Lompat ke isi

Napolèon Bonaparté

Nibak Wikipedia

Nuked by nuker bot

Asay ngon neubeuët

Ayah Napolèon, Carlo Bounaparté nakeuh waki Korsika di Keurajaan Louis XVI.

Napolèon Bonaparté aneuk numbôy dua nibak tujôh meusyèdara. Jih lahé di Casa Bounaparte, di banda Ajaccio, Korsika, bak uroë 15 buleuën Lapan thôn 1769, saboh thôn lheuëh jipulang Rèpublik Genova keu Peurancih.[1] Jih lahè ngön nan Napoleone di Bounaparté, nyang dudoë jiubah jeuët keu Napolèon Bonaparté nyang leubèh meubèë Peurancih.[note 1]

Keuluarga Bounaparté saboh keuluarga ulèë balang nyang teuka dari Italia, nyang geuwèh u Korsika bak abad keu-16/[3] Ayahjih, Nobile Carlo Bounaparté, sidroë peungacara, tom jeuët keu waki Korsika watèë Louis XVI meukuasa bak thôn 1777. Majih nan Maria Letizia Ramolino. Jih na sidroë aduën, Joseph; ngon 5 adoë, nakeuh Lucien, Elisa, Louis, Pauline, Caroline, ngön Jérôme. Napolèon ji baptis seubagai katolik padum-padum uroë seugolom meuulang thôn nyang keudua, pah that bak uroë 21 buleuën Tujôh thôn 1771 di Katèdral Ajaccio.[4]

Meu ulèë balang, kaya, seureuta hubôngan keuluargajih nyang luah jeuët keu na Napolèon ubeuet kri peuluweuëng nyang luah bak jak beuët sampoë tingkat nyang manyang.[5] Bak buleuën Sa thôn 1779, Napolèon jidapeuta bak saboh sikula agama di Autun, Peurancih, meukeusud keujijak meurunoë bahsa Peurancih, ngön bak buleuën Limöng jih jidapeuta lom bak saboh sikula mayang militè di Brienne-le-Château. Bak sikula, jih jimeututô ngon lugat narit Korsika nyang that meuklok sampoë jih kayém jikheun keuh lé ngön-ngön jih; seubab nyan keuh jih ka that sunggôh bak jimeurunoë.[6] Napolèon carong bak éleumèë matematika, ngön that meuphôm lam éleumèë seujarah ngon éleumèë bumoë.[7] Lheuëh seuleusoë bak neubeuët nyan laju jisambông neubeuët u Brienne bak thôn 1784, Napolèon jidapeuta bak sikula hayeuë École Militaire di Paris. Disinan jih jilatih jeuët keu sidroë pang artileri. Watèë meusikula disinan, ayahjih meuninggai. Jih pih ék seuleusoë bak sikula nyan lam sithôn, bak kri nyang biasa sikula nyan barô keuh seuleusoë dua thôn. Jih jiujoë lé sidroë ahli that hayeuë masa nyan Pierre-Simon Laplace, nyang bak masa lheuëh nyan jitunyok lé Napolèon jeuët keu anggèta senat.[8]

Karier militè

[peusaneut | peusaneut asai]
Gamba nyang that jithèë Napoleon Meulingkeuë Alpèn, peuneugot Jacques-Louis David.

Jih jeuët keu murib bak sikula manyang militè Brienne thôn 1779 bak umu 10 thôn, ngön that carong sampoë Napolèon jeuët lulôh bak sikula manyang nyan bak umu 15 thôn. Karier militèjih jiék ngon bagah lheuëh jih asé jipeuseungap gabuëk nyang jipeugot lé kawôm meudukông royalis ngon kri nyang jeuët that gura: jitimbak meuriam di banda Paris dari ateuëh meunara. Keujadian nyan thôn 1795 bak watèë Napolèon umu 26 thôn. Meumacam prang asé jipeumeunang droëjih, nibak laén prang meulawan Austria ngön Prusia.

Masa meujaya

[peusaneut | peusaneut asai]

Lam masa jayajih, Napolèon Bonaparté jikuasa rab mandum tanöh Eropa got ngön diplomasi atawa ngon muprang. Nibak laén nakeuh Beulanda ngön jibeuôt adoëjih Louis Napolèon,Spanyol ngön jibeuôt Joseph Napolèon, Swedia ngön jibeuôt Jenderal Bernadotte seubagoë raja nyang lheuëh nyan teuma meukhianat, lam bagi rayek wilayah Italia nyang jireubôt dari Austria ngön Polandia ngön jibeuôt Joseph Poniatowski seubagoë wali neugara Polandia.

Napolèon jimeunikah ngön sidroë inöng balèë Joséphine de Beauharnais, lam meurumöh tangga Napolèon peunöh ngön hana peucaya ngön buët meukhianat binoë, lagèë nyang hubôngan Napolèon ngön dara Polandia Maria Walewska sampoë akhéjih Joséphine jeuët keu peurumöh seutia. Meudalèh ngön umu nyang leubèh tuha, Joséphine hana meukeuturônan bak Napolèon nyang dudoë jitaleuëk. Lheuëh nyan meunikah lom Napolèon ngon Putroë Kaisar Austria Marie Louise putroë dari Kaisar Francois I nyang geuikat hubôngan sikutu Austria ngön Peurancih, paunikah putroë nyan ngön Napolèon nakeuh akai peudana meuntroë Matternich bah seulamat nanggroë Austria. Hubôngan meunikah nyan meuakhé ngön talô Napolèon nyang keuphôn. Lam talô nyan ka rhet banda Paris seubab jiprang lé Rusia, Austria ngön Prusia Napolèon jidrop ngon ji peuwèh keudéh u pulo Elba. Marie Louise laju jipuwoë lé ayahjih u Wina.

Bonaparte Before the Sphinx, (1868) jigamba lé Jean-Léon Gérôme, Hearst Castle

Lam organisasi militè, Napolèon jipeuturi istilah korps, nyang na nibak meusapat divisi. Jipeugot korps nyoë jidukông cit lé rayek that ureuëng watèë nyan nyang jak dapeuta jeuët keu teuntra, sampoë ka ramèë that-that teuntra jeuët keu jipeugot unit teuntra nyang leubèh rayek nibak divisi.

Napolèon jituri cit ngon meupeuguna artileri meurayek-rayek bak peuhancô musôh, hana harok jih jipeuguna teuntra infantri langsông. Lam jipilh artileri pih jih galak keu artileri nyang glah bak meugrak bah jeuët keu saboh kri meupeusiblah droë lam prang. Saboh artileri nyang that jigalak nakeuh meuriam Sistem Thôn XI nyang seubeutôijih leubèh nibak kri inovasi dari meuriam Sistem Gribeauval.

Hana mandum cit prang asé meunang jih. Talô jih bak keuneuk kuasa tanöh Mesir nyang akibatjih suah meukeuë-keuë teuntra Peurancih meulawan Inggréh, Mamluk ngön Utsmani. Adak pih lam gurôn, Napolèon asé jipeutalô teuntra gabôngan Keusultanan Utsmani ngön Keusultanan Mamluk lam Prang Piramida, tapi padum-padum uroë lheuëh nyan Peurancih talô bak meulawan Inggréh lam prang di Teluk Abukir. Armada Horatio Nelson (Lakseumana Inggréh) nyang keudua go jih meupeutalô armada Peurancih. Go nyoë lam prang di laôt Trafalgar antara armada Peurancis-Spanyol nyang jipimpin lé Lakseumana Villeneuve ngön armada Britania Raya nyang jipimpin lé Lakseumana Nelson, adak pih Nelson maté lam prang nyan keunong timbak bak teuntra seunapan Peurancih.

Talô lom Napolèon bak jak prang Rusia seubab hayeuë that ngon carong that kri strategi Jenderal Mikhail Kutuzov ngön Tsar Aleksandr I dari Rusia lam jilawan teuntra Peurancih ngön jimanfa'at keuneunöng leupië Rusia nyang jeuët peumaté ureuëng nyan ban leupië jih. Watèe nyan Napolèon talô seubab jikhianat lé Raja Swedia, Jendral Bernadotte. Strategi Rusia lam hai nyoë nakeuh jitet banda Moskow lheuëh Napolèon asé peutaklôk banda nyan lam prang nyang that brat di Borodino.

Ngön talô di Rusia habéh keuh karier jih seubagoë Kaisar Peurancih lheuëh nyan na jiwèh u pulo Elba ngön jigisa u Peurancih 100 uroë, lheuëh nyan talô lom lam prang Waterloo watèë meurumpok ngon pasukan Inggréh nyang jipimpin lé Jenderal Blucher. Talô disinan Napolèon nyang ka meunyeurah jiboh keudéh u pulo Saint Helena sampoë maté jih.

Catatan meuyub

[peusaneut | peusaneut asai]
  1. ^ McLynn 1998, p.6
  2. ^ Asprey 2000, p.4
  3. ^ McLynn 1998, h.2
  4. ^ "Cathedral—Ajaccio". La Fondation Napoléon. Diakses tanggal 2008-05-31. 
  5. ^ Cronin 1994, p.27
  6. ^ McLynn 1998, p.18
  7. ^ Asprey 2000, p.13
  8. ^ McLynn 1998, p.26

Dapeuta kitab

[peusaneut | peusaneut asai]

Catatan gaki

[peusaneut | peusaneut asai]
  1. ^ Napoleon geukheun Nabolione lam Bahsa Korsika.[2]

Peunawôt luwa

[peusaneut | peusaneut asai]


Jabatan politék
Geupeudilèë lé:
Louis XVII
de facto
Raja Perancis
1804-1814
Geugantoë lé:
Louis XVIII
Geupeudilèë lé:
Louis XVIII
Raja Perancis
1815-1815
Geugantoë lé:
Louis XVIII
Lambang Keurajaan Peurancih Raja Peurancih Lambang Keurajaan Peurancih

Hugues Capet
987-996

Robert II
996-1031

Henri I
1031-1060

Philippe I
1060-1108

Louis VI
1108-1137

Louis VII
1137-1180

Philippe II
1180-1223

Louis VIII
1223-1226

Louis IX
1226-1270

Philippe III
1270-1285

Philippe IV
1285-1314

Louis X
1314-1316

Jean I
1316-1316

Philippe V
1316-1322

Charles IV
1322-1328

Philippe VI
1328-1350

Jean II
1350-1364

Charles V
1364-1380

Charles VI
1380-1422

Charles VII
1422-1461

Louis XI
1461-1483

Charles VIII
1483-1498

Louis XII
1498-1515

François I
1515-1547

Henri II
1547-1559

François II
1559-1560

Charles IX
1560-1574

Henri III
1574-1589

Henri IV
1589-1610

Louis XIII
1610-1643

Louis XIV
1643-1715

Louis XV
1715-1774

Louis XVI
1774-1791

Louis XVII
1792-1795

Louis XVIII
1814-1815
1815-1824

Charles X
1824-1830

Louis XVI Raja Rakyat Peurancih 1791-1792
Napoléon I Kaisar Peurancih 1804-1814
Napoléon II Kaisar Peurancih 1815-1815
Louis-Philippe I Raja Rakyat Peurancih 1830-1848
Napoléon III Kaisar Peurancih 1852-1870

Kalon cit: Seujarah Peurancih - Kapetia - Valois - Bourbon