Ôn Keuë

BASA ATJÈH SANTEUËT NEUDUËK ( STANDARD )

DEUNGON BASA DÔNJA

"Tiëp-tiëp ka Neupeuëlahé bansa uléh Allah, maka Neupeuna tjit basa dan nanggroë

keu bansa njan, supaja bèk meuteuëng bajeuëng hudép di ateuëh bumoë."

Lagèë njang ka geutanjoê teupeuë bahwa basa Atjèh hana meuakhé deungon 'an', lagèë basa meulaju.

Basa Atjèh kon me-asai nibak basa daèrah dan kon tjit nibak basa sukèë , lagèë njang ka dji-peu-ubiët-ubiët lé Indônèsia-Djawa.

Meunjoë ta tilék nibak peureudèë djih, basa Atjèh saban neuduëk deungon basa dônja, lagèë basa inggréh, basa Beulanda, basa Peurantjih, basa Denmak, basa Swéden, basa Djeureuman, basa Norwé dan laén-laén nanggroë lom.

Meunjoë basa Atjèh na haraih-haraih laén lagèë njang ka geutanjoë teupeuë, maka beutateupeuë tjit nanggroë raja-raja lam dônja pih na dji ngui haraih-haraih njang meulaén lagèë geutanjoë Atjèh ngui.

Miseuëdjih basa Norwé na djingui teunamah haraih-haraih hudép (Æ, Ø, Å) tjintodjih: lærer (gurèë), ØST (timu), SPRÅK (basa) "uten språk ikke noen liv" (meunjoë hana basa sidroë-droë ureuëng handjeuët dji-meu-hudép).

Meunan tjit basa Djeureuman na haraih-haraih teunamah (Ä, Ü,Ö) "Die schönsten Träume von Freiheit werden im Kerken geuträumt" ("tjita-tjita njang that lambông teuka di dalam glap njang seupôt lam tanôh"). "Freiheit geht über Sillber und Gold" (meudéhka njan leubèh nibak pirak dan meuëh).

Dalam nanggroë geutanjoë na meulaén-laén bak peukara mariët , saban tjit miseudjih di Norwé, laén teumpat laén loghat (dialect), meutapi dalam peukara teumuléh saban ban saboh Norwé njan.

 Meunan tjit geutanjoë Atjèh, meunjoë di wilajah Pidië neu-mariët "peuë", di wilajah Pasè neu-mariët "puw" , di Atjèh Rajek blah roët barat neu-mariët "peu".

Di pasèë meunurôt loghat Pasè, di Peureulak, Meulabôh, Singkél, Blang Pidië, Bakongan meunurôt lakap nanggroë njan maséng-maséng. Na tjit saboh nariët laén meukeusud, lagèë miseuëdjih di Atjèh Rajek makna "barôh" geumeukeusud di mijub, di wilajah laén geubôh makna laén lom.

Beu ta-ingat !

Tiëp-tiëp saboh bansa meunjoë ka teuwo keu basa droë djih, maka akan teuwo keu seudjarah droë djih, gadoh meuneumat, gadoh lampôh djeurat êndatu, gadoh naggroë dan akan gadoh sigala-gala djih keu geuneurasi uroë njoë dan masa ukeuë.

Di mijub njoë nakeuëh tjinto tjara teumuléh basa Atjèh njang ka neususôn keulai meunurôt International phonetic system. Geutanjoë han sagai-sagai tangui tjara teumuléh basa meulaju njang barô lagèë di Malaja, Singapura dan Brunei, peulom basa njang dji peuna-peuna; basa Meulaju njang ka dji peurusak dji tuka také lé Indônèsia-Djawa njan, supaja mak djeuët dji djadjah bansa-bansa laén deungon dji bôh nan basa "Indônèsia" (basa pura-pura).

Abdjat basa Atjèh deungon haraih latén

Haraih-haraih hudép:

1) a - mata, gata, raba, bala, kala, buta, saba, laba, sangka, bara,dada
2) i - ikat, iman, ilham, iseuëng, iléh, Iran, Islam, inseuëh, inong
3) u - ulat, utak, utok, ugoh, ukeng, urat, ulim, ureuëng, useuëng, uram, upah, ulah, ubat
4) e - le, tahe, beh, beuhe, tet, bet naleuëng, tjet ngon reunong
5) é - ék,kéh, pék-pék kuwéh, gréh-gréh, tjirét, bukét, sakét, maté, apét
6) è - èk, hèk, pèh-pèh, meugrèk-grèk, kèh-kèh, prèk-prèk, pakèh, salèh
8) èë - watèë, palèë, kajèë, brithèë, dilèë, lakèë, angkèë, asèë, malèë
9) eu - peuta, teumpat, leumeh, leumah, reubah, teulat, seumah, teulah

10) euë - kareuëh, limeuëh, kikeuëh, kireuëh, lheuëh, bibeuëh, aweuëh 11) `ië - `iëk, pr`iëk, su meu-br`iëk-br`iëk, leum`iëk 12) O - kom, prom, hantom, lom-lom, balum soh, Po teuh Allah 13) Ô - ulôn, phôn, thôn, ôn, bôn, kôm, djarôm, boh rôm-rôm, kawôm 14) `O - soê teu`oh peulaku ?, hana me`oh sa`oh lé, `oh no keuëh dilèë 15) `Ô - soë teu`ôh peukara njan bak gata ? 16) Oë - rugoë, gantoë, pudjoë, sagoë, paloë, sidroe, badjoë, taloë, uroë 17) uë - kuëh, puëh, aluë, suë teubèë, karuë, bruë, ka rabuë, lhuë 18) ui - reului, phui, ngui, meusui-sui, meutui, bui, boh seutui, krui

  Haraih maté njang meusambông

1) sj - sjarat, meusjén that keu gata, sjèëdara, Sjèh Lah Geunta
2) dj - djalan, djih, djameuën, djareuëng, djangka, Djawa, djeumala
3) tj - tjara, tjangklak, tji, tjok, tjakra, tjapiëk, tjinuët, tjiriëk, tjantôi
4) ph - pha, phak, phong, phôk, phang-phô, phét, pheuët
5) ng - ngon, ngiëng, ngui, meu-ngèng-ngèng di luwa keulumbu, ngeuët
6) bh - bhaih, bhôi, bhôm, bhan dalam, bh`oh su leumoë
7) lh - lheuëh, lhat, lhop, lhih, lhôh, lhoh, lhap, lhet naleuëng
8) dh - dhoë, dhet, dhiët, meu-dhap-dhap
9) th - thô, that, bèk ka thôk-thôk, bèk ka tham-tham

10) nj - njang, nja k him, njoë, njan, njum 11) kh - kha, ukheuë, meu-khèp-khèp, saboh khong, khôp, djakhap 12) rh - rhuëng, rhak, rhup, rhuëp, rhap, rhet ateuëh bak kajèë, rhang

 PEUË GOB KHEUN PEUKARA BASA ?

Deungon na basa manusia djeuët dji mariët. Manusia ta peurintah deungon nariët. Seumiké mustahé meunjoë hana nariët. Tiëp-tiëp nariët phôn that peuneugot ureuëng njang tjarong that.

Nariët njan nakeuëh su nibak haté. Nariët njan su-um dan leubèh teutông nibak apui. Nariët njan alat njang paléng kreuëh manusia ngui. Nariët njan meusajeuëb dan dji djak leubèh dji`ôh nibak ureuëng.

Teurimong geunaséh,

MUHAMMAD. IQBAL.