Geurakan Acèh Meurdèka

Alam Geurakan Aceh Meurdéka

Geurakan Acèh Meurdèka (Geurakan Acèh Meurdèhka) atawa GAM, atawa lam bahsa Inggréh Aceh Sumatera National Liberation Front (ASNLF) atawa Free Aceh Movement nakeuh saboh nan nyang saban geutunyok keu peuneudong organisasi nyang neupeujuwang meurdéka bagi Acèh nibak kuwasa Indônèsia. Saweuëb tujuan nyankeuh organisasi nyan geukheun organisasi separatis lé peumeréntah Indônèsia. Gabuëk akibat nibak meukeusud meupisah nyan ka geupuphôn bak akhé thôn 1976, ngon seuleusoë bak thôn 2005 ngon na leubèh kureuëng rhôt kurubeuën nyawöng na 15,000 droë ureuëng nibak rakyat biasa, anggèta GAM ngon teuntra Indônèsia.

Tarèh

GAM neupeudong lé Tengku Hasan Muhammad di Tiro bak 4 uroë buleuën 12 thôn 1976. Bak watèe nyan Tengku Hasan Muhammad di Tiro geupeunyata meurdéka Acèh nibak Indônèsia di Gunong Halimon, Keumala, Pidië. Tengku Hasan Muhammad di Tiro atawa kayém geukheun Hasan Tiro nakeuh sidroë ureuëng bansa Acèh nyang ka trép neuduëk di luwa nanggroë. Neuwoë droëneuh nyan u Acèh ngon neupeusapat padum-padum droë anggèeta nyang tém dukông neubuët peujuangan keu peumeurdéka Acèh. Lé Hasan Tiro neuduëk Acèh neupeuingat keu sistem neugara meudèelat seunambông neugara Keurajeuën Acèh Darussalam bak masa dilèe. Nyankeuh nyang phôn 'etikeuëd peuneudong organisasi GAM nyan, sampoë ngon nyan jeuët keu saboh alasan nibak ureuëng Acèh keu geulakèe meurdéka.

Organisasi nyan ka meukeumang nibak 150 droë anggèeta bak masa phôn geupeudong sampoë jeuët keu jumeulah 3,000 sampoë 5,000 droë aseuka meuseunjata. Lam masa phôn meukeumang geurakan nyan sampoë thôn 1990 lé peumeuréntah Indônèsia ka geuba meuribèe droë teuntra keu peuhancô geurakan nyan. Haséjih rab mandum ureuëng pimpén GAM ka geupluëng ngon geupeuaséng droë u luwa nanggroë. Lagèe na meupadum droë nyang geumeuhudép di Swedia phôn mulai thôn 1980. Salang di nanggroë (provinsi Acèh) geurakan nyan teutap na cit geudukông lé rakyat. Bah that ka meuribèe droë geuba teuntra keunan lé peumeurèntah Rèpublik Indônèsia teutap cit han sanggôp geupeuseuleusoë harô-hara nyan.

Asai mula gabuëk

Na padum-padum boh seubab nyang jeuet keu punca karu di Acèh yôh nyan, nakeuh nyang phôn meubak hana rila haté ureuëng Acèh keu seujarah meugabông antara Acèh ngon Indônèsia bak watèe habéh masa kolonial Beulanda. Lam bhaih nyoë peukara nyang geuangkèe lé GAM nakeuh tarèh neugara seunambông nibak Keurajeuën Acèh Darussalam. Keuduwa peukara hukôm lam nanggroë Acèh nyang geupeulaku lé peumeurèntah Indônèsia jeu'ôh nibak ka'idah syari'at Éseulam, peukara nyoe lagèe bagoë seunambông seuliséh yôh masa prang DI/TII di Acèh lam thôn 1950. Keu lhèe meulawan ureuëng Acèh ateuëh hana adé weuëk hasé bumoë Acèh bak masa Orde Barô, nyan lam thôn 1976 nakeuh masa phôn-phôn that jicok hasé bumoë gaih alam di Arôn, Acèh Barôh. Bak le peuneugah na geupeugah cit saboh seubab nyang la'én nakeuh keu peukara meutamah ureuëng Jawa di Acèh.

Geurilla GAM di Acèh

Teuntra Inong Balèe ngon Panglima GAM Tgk. Abdullah Syafi'i, 1999

Na lhèe boh tahap prang antara GAM ngon RI di Acèh, dari masa phôn teudöng GAM sampoë geurakan nyan neubôh tanda jaroë lam saboh janji damè. Nyang phôn periode antara lahé GAM thôn 1976 sampoë 1980, lam periode nyan GAM nakeuh karab ék geupeuhancô. Nyang keuduwa periode 1990, lam periode nyoë GAM ka geuteurimong saboh latihan militè dari luwa nanggroë, hana jumeulah pasti padum droë aneuk muda Acèh nyang na rôh lam latihan militè di luwa nanggroë nyan. Nyang keu lhèe nakeuh lam masa Reformasi di Indônèsia, yôh masa nyan geurakan peumeurdèka Acèh nyan ka meutumèe that rayek dukôngan nibak masyarakat luwah di Acèh, meuseubab ngon buët meulangga HAM bak periode 1990 GAM ka meuhasé neuangkèe that na rayek dukôngan nibak masyarakat. Lam masa nyoe sistem prang geurila total nyang neupeugot lé GAM jeuet keu brat that meukarat bak geuhadapi lé aseuka Indônèsia.